Ogromny rozwój sieci telefonii komórkowej przyczynił się do wzrostu zainteresowania opinii publicznej tematem wpływu fal radiowych na zdrowie człowieka. Stosunkowo często można spotkać się z wszelkimi badaniami w tym temacie zarówno w prasie, w Internecie jak i w telewizji. Oszacowanie wpływu fal radiowych na organizm człowieka jest jednak zagadnieniem skomplikowanym.

Fala radiowa jest to szczególny przypadek promieniowania elektromagnetycznego. Pod falą radiową jest również pojęcie fal świetlnych, ultrafioletu, podczerwieni oraz promieniowania jonizującego. Promieniowanie jonizujące ma częstotliwości znacznie wyższe od promieniowania świetlnego co widać na poniższym rysunku.

Oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego na organizm człowieka można podzielić na kategorie zobrazowane na poniższym zdjęciu.

Jednym z największych zagrożeń jakie niesie ze sobą promieniowanie elektromagnetyczne jest jonizacja cząstek wewnątrz komórek organizmu człowieka. Proces jonizacji polega na tym, że wiązania molekularne wewnątrz komórek są rozrywane. Rozerwanie wiązań powoduje powstanie cząstek, które są naładowane zarówno dodatnio jak i ujemnie. Zjawisko to jednak dotyczy tylko i wyłącznie promieniowania bardzo wysokich częstotliwości. Jednym z przykładów promieniowania o bardzo wysokiej częstotliwości jest promieniowanie używane przy wykonywaniu prześwietleń, jest ono znacznie powyżej zakresu światła widzialnego.

Promieniowanie radiowe NIE jest promieniowaniem jonizującym. Promieniowanie to niesie ze sobą energię, która jest setki razy mniejsza niż ta, która byłaby potrzebna do rozerwania wiązań międzycząsteczkowych.

źródło: gsm.edu.pl

Oto funkcje, które są wykonywane przez stacje ruchome:

  • Obróbka sygnału nadawanego i odbieranego
  • Funkcje pomocnicze związane z transmisja – dobór częstotliwości, regulacja mocy, pomiary jakości sygnału
  • Funkcje interfejsu z użytkownikiem – pozwala na komunikowanie się z systemem za pomocą telefonu
  • Funkcje związane z transmisją danych – retransmitowanie bloków błędów

Telefony GSM zostały zestandaryzowane częściowo, oznacza to że tylko części wewnątrz telefonu muszą trzymać się pewnych standardów. Zewnętrzny wygląd zależy już tylko i wyłącznie od „widzimisię” twórców. Twórcy maja pewną dowolność w projektowaniu, jednak telefony nie mogą powodować zakłóceń w stosunku do innych urządzeń i spełniać określone wymogi.

Stacje ruchome są wyposażone w funkcje lokalne, do których wykonania nie jest potrzebna sieć telefoniczna. Tylko część z tych funkcji jest wpisana do standardów telefonów GSM – większość z nich jest dodawana dowolnie przez firmy, które projektują aparaty telefoniczne.

Zbiór funkcji podstawowych pozwala na ujednolicenie i uproszczenie obsługi aparatu niezależnie od wizji producenta. Chociażby podstawowym standardem w każdym aparacie jest karta SIM, niezbędna do identyfikacji abonenta i prawidłowego funkcjonowania telefonu. Wszystkie telefony komórkowe są mają obowiązek posiadania slotu na takową kartę, w przeciwnym razie nie będą one działać.

Do podstawowych funkcji należą również m.in.:

  • Wyświetlanie wybieranego numeru
  • Wyświetlanie informacji o przebiegu połączenia
  • Wyświetlanie informacji o rozpoznawanym systemie GSM
  • Możliwość wyboru operatora w danym kraju
  • Zapis numeru IMEI

źródło: gsm.edu.pl

Standard GSM powstał w latach dziewięćdziesiątych i w pierwotnej wersji działał wyłącznie w wersji 900MHz. Pierwsze poważne instalacje sieci GSM zaczęły się w Europie Zachodniej na początku lat 90. Szybko okazało się, że to nie wystarcza. Doszło do zdefiniowania nowego standardu GSM, który został nazwany DCS. Nowy standard był przeznaczony do wykorzystywania pasma 1800MHz i zarezerwowano dla niego trzy razy więcej częstotliwości niż dla 900MHz. Do pierwszych krajów z pasmem 1800MHz należały: Dania, Niemcy i Wyspy Brytyjskie.

Przyczyną powstania drugiego standardu DCS 1800 był strach przed wyczerpaniem się pojemności GSM 900. Bano się, że zostanie wyczerpana liczba komórek i liczba dostępnych częstotliwości. Sytuacja taka miała miejsce, gdy sieć analogowa uległa wyczerpaniu w latach 80, dlatego teraz postanowiono się zabezpieczyć przed takim wypadkiem. Standard GSM zaczęto od początku projektowano w dwóch pasmach częstotliwości – w podstawowym paśmie 900MHz zdefiniowano 124 częstotliwości i pasmo 1800MHz, w którym zdefiniowano 374 kanały.

W połowie lat dziewięćdziesiątych standard GSM wdrażano również w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych w paśmie 1900MHz, o nazwie PCN1900. By ujednolicić nazewnictwo standardów sieci na całym świecie, ETSI podjęło decyzję o nazwaniu standardów słowami GSM. W tej sposób PCN1900 został zamieniony na GSM 1900, DCS 1800 na GSM 1800.

Z dnia na dzień następuje coraz większy rozrost działalności firm zajmujących się branżą GSM. Dodawane są nowe usługi m.in. wprowadzenie konferencji audio, jak i również z video. Przesyłanie plików tekstowych i wizualnych. Więcej usług zostanie opisanych w dalszej części.

źródło: gsm.edu.pl

Włączenie telefonu komórkowego jest sygnałem do rozpoczęcia pracy w sieci telefonicznej. Pierwszym krokiem jest jego rejestracja w sieci, która odbywa się automatycznie. Telefon sprawdza i analizuje wszystkie docierające do niego sygnały z różnych stacji bazowych i wybiera tą najbardziej optymalną. Synchronizacja z odbiornikiem jest niezbędnym krokiem do wykonania przyszłego połączenia telefonicznego. Telefon musi połączyć się ze stacją, gdyż zazwyczaj użytkownik cały czas się przemieszcza i urządzenie musi być przypisane na „stałe” do jednej stacji by nie tracić sygnału.

Po synchronizacji telefon zapisuje identyfikator stacji bazowej, w której zapisane są informacje dotyczące lokalizacji, częstotliwości, rozmiaru itp. Informacje te są używane to zoptymalizowania połączenia i wybrania np. odpowiedniego sygnału do odległości i rodzaju urządzenia. Zbyt silny sygnał będzie zakłócał sąsiadujące urządzenia.

Dotychczasowa rejestracja była bierna, tzn. telefon nie był widoczny dla urządzeń sieci GSM. Pierwszym krokiem jest wysłanie sygnału przez telefon do centrali sieci GSM, a następnie żądania rejestracji. Telefon w tym momencie nie ma przydzielonego kanału. Wysyła żądanie rejestracji na danym kanale, jednak nie ma pewności że zostanie ono odebrane. W przypadku niepowodzenia – ponawia wysyłkę. Wiadomość o rejestracji może nie dotrzeć do centrali np. z powodu podobnej wiadomości wysłanej z innego urządzenia w tym samym czasie.

Kiedy centrala otrzyma poprawne zgłoszenie, rozpoczyna procedurę rejestracji. Zarówno parametry karty SIM i urządzenia, jak i centrum zarządzania sieci abonenta są niezbędne do poprawnego wykonania rejestracji. Rejestracja może zostać przerwana np. w przypadku kradzieży telefonu, gdy abonent zgłosi taki przypadek i zablokuje kartę SIM.

W przypadku pozytywnego zakończenia rejestracji, informacje o telefonie zapisywane są w bazie danych w centrali, a następnie telefon otrzymuje dostęp do usług sieciowych – telefonowania, pisania SMS itp.

źródło: gsm.edu.pl

Sieć GSM składa się z minimum kilku central telefonicznych, które są podstawowymi węzłami sieci. Podstawowym zadaniem takiej sieci jest realizacja połączeń pomiędzy różnymi abonentami – tymi znajdującymi się w sieci GSM jak i w normalnych sieciach telefonicznych. Ze wszystkimi centralami jest skojarzona baza danych, w których znajdują się rejestry stacji obcych. W rejestrach znajdują się informacje o abonentach GSM, którzy aktualnie przebywają w obrębie danej stacji – dotyczy to abonentów wszystkich sieci GSM (lokalnych i zagranicznych).

Dodatkowo oprócz połączeń wychodzących do innych centrali GSM, nadawane są również połączenia do sterowników stacji bazowych. Sterowniki to urządzenia pomocnicze, które koncentrują ruch telefonicznych pomiędzy różnymi centralami. Centrale zazwyczaj współpracują z kilkunastoma sterownikami, następnie połączenia idą dalej do stacji bazowych, a stamtąd obsługują pojedyncze komórki GSM. Budowa stacji bazowych jest dość zróżnicowana, mogą być montowane wewnątrz i zewnątrz budynków.

W typowych sieciach GSM znajduje się zazwyczaj jedno centrum zarządzania siecią. Korzysta ono z dwóch sprzężonych baz danych – jedną z nich jest rejestr w którym znajdują się informacje o stacjach własnych, drugim jest centrum identyfikacji telefonów. Pierwszy rejestr zawiera wszystkie podstawowe informacje o abonentach danej sieci GSM. Zapisane są: kategoria abonenta, uprawnienia do korzystania z danych usług, informacje pozwalające na identyfikacje abonenta. Znajduje się tam również informacja o pobycie danego abonenta, co pozwala na identyfikację centrali GSM, która będzie obsługiwać jego połączenia.

Drugi rejestr (rejestr identyfikacji telefonów) to baza danych, w której znajdują się identyfikatory urządzeń GSM. Dzięki temu operator może ograniczyć skutki kradzieży np. blokując sygnał danego urządzenia. Niestety nie jest to zbyt popularne, a ograniczenia nie są używane na wielką skalę.

Z każdym centrum zarządzania siecią działa równolegle centrum identyfikacji. Jest to system komputerowy, który posiada mocne zabezpieczenia i jest pilnie strzeżony, gdyż znajdują się w nim hasła identyfikacyjne abonentów. Jest to bardzo ważne, gdyż hasła pozwalają na identyfikację danych użytkowników, zarządzanie ich kontami oraz obsługę połączeń.

budowa sieci GSM

Wraz z rozrostem sieci dodawane są kolejne centrale telefoniczne, stacje bazowe i sterowniki. To pozwala na zmianę przepustowości i konfiguracji. Operatorzy aktualizują swoje usługi co zmusza do modyfikacji urządzeń i oprogramowania. W założeniu projektantów sieci GSM, miała ona być uniwersalna, co pozwalałoby na podpinanie ze sobą aparatury różnych producentów. Przez to aby połączyć różne urządzenia, niezbędna jest żmudna praca.

źródło: gsm.edu.pl

Rozwój technologii pozwolił na rozpowszechnienie się różnego rodzaju standardów GSM, gdzie transmisja danych odbywa się na różnych częstotliwościach. Jednym z najpopularniejszych standardów jest GSM 1800.

Czym jest GSM 1800?

Jest to standard transmisji danych, w którym może się ona odbywać w paśmie częstotliwości 1710-1880 MHz. Używany jest on w większości państw europejskich, azjatyckich, afrykańskich, Australii, a także w niektórych krajach Ameryki Środkowej i Południowej.

Historia powstania GSM 1800?

GSM 1800 powstał w wyniku rozwoju między innymi GSM 900 w roku 1990. Zaczęto wtedy opracowywać technologię DSC1800 przeznaczoną dla gęsto zaludnionych obszarów miejskich. Celem była bezproblemowe prowadzenie licznych rozmów na małym terenie. W roku 1997 nazwa DSC1800 została zmieniona na GSM1800. W 1999 r. na świecie działało ponad 250 sieci telefonicznych które obsługiwały ponad 130 milionów zarejestrowanych abonentów. Działały one w pasmach 900MHz, 1800MHz i 1900MHz. Liczba ta miała się potroić na początku drugiego tysiąclecia.

W latach 90 nastąpił ogromny rozwój technologii. Zgodnie z prawem Moora co osiemnaście miesięcy podwajała się liczba używanych tranzystorów w układach scalonych. Dzięki temu sprzęt komórkowy można było zminiaturyzować. Zobrazowało to kierunek, w którym rozwijała się branża telefoniczna i już było wiadomym, że za kilka lat miał nastąpić kolejny przełom w branży telekomunikacyjnej. Stworzony standard GSM był tak przemyślany aby można było go modyfikować i zwiększać z czasem jego możliwości. Wprowadzenie sieci podzielono na dwa etapy. Pierwszy polegał na wprowadzeniu nowego standardu. Drugim etapem był jego rozwój. Został on poprawiony i wzbogacony o nowoczesne rozwiązania poprawiające komunikację. Dwukrotnie poprawiono efektywność wykorzystywania pasam radiowego.

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych zespoły ESTI zostały zaangażowane w tworzenie nowego standardu. Nazwano go: Faza druga + GSM. Nie został on nazwany fazą trzecią, gdyż chciano podkreślić stopniowe zmiany i modyfikacje, a nie ogromny przeskok w sposobie rozmów, który miał nastąpić kilka lat później.

Jak to wygląda od strony technicznej?

W tym standardzie przesyłanie danych odbywa się na aż 374 częstotliwościach, które są rozłożone co 200 kHz. Maksymalny zasięg komórki, jaki można osiągnąć, to 8 kilometrów. Jest to idealne rozwiązanie do tworzenia sieci na bardziej zaludnionych obszarach o dużym natężeniu ruchu telekomunikacyjnego.

Wiele sieci wykorzystuje kilka standardów. Przykładowo w Polsce GSM 1800 i 900 wykorzystuje się jednocześnie, przy zapewnieniu braku utraty połączenia. Łączenie standardów jest dobrym rozwiązaniem aby obsługiwać połączenia na większych obszarach. Łączenie standardów działa na zasadzie sieci szkieletowej.

Dzięki współpracy wielu firm telekomunikacyjnych i używaniu tych samych standardów możliwa jest swobodna rozmowa praktycznie z każdego zakątka świata. Mimo rozwoju innych rozwiązań dla połączeń komórkowych, standardy GSM nadal mają się bardzo dobrze.

Co to są fale radiowe?

Fale radiowe definiowane są jako promieniowanie elektromagnetyczne, mieszczące się w zakresie częstotliwości od 3Hz do około 3THz. Długość tego rodzaju fal wynosi od 100 000 km do 0,1 mm. Istnieją naturalne źródła fal radiowych – są to między innymi wyładowania atmosferyczne, zjawiska geologiczne zachodzące we wnętrzu Ziemi oraz zorze polarne. Wyróżnia się również sztuczne źródła fal radiowych: zamierzone (nadajniki radiowe) oraz zakłócenia/szumy (np. instalacje prądu przemiennego).

Podział fal radiowych

W związku z ogromnym zakresem fal radiowych opracowano ich szczegółowy podział. Wyróżnia się fale bardzo długie i ekstremalnie długie o długościach rzędu dziesiątek kilometrów i większych. Fale te wytwarzane są głównie w procesach naturalnych i stosowane są np. w komunikacji z łodziami podwodnymi. Kolejnymi grupami fal radiowych są fale długie, średnie i krótkie, stosowane w telekomunikacji oraz tzw. mikrofale o długościach poniżej 1 m. Ostatnią wyróżnianą grupą są fale submilimetrowe.

Fale radiowe w technologii GSM

Fale radiowe w znacznym stopniu wykorzystywane są przez telefonię komórkową. Gdy wybieramy połączenie telefoniczne znaczna część odległości pokonywana jest przez przewody jednak na ostatnim odcinku drogi komunikacja odbywa się drogą radiową.

Przesyłanie informacji za pomocą fal radiowych jest możliwe tylko w układzie składającym się z:

  • łańcucha telekomunikacyjnego wraz z nadajnikiem i anteną nadawczą,
  • odbiornika wyposażonego w antenę odbiorczą.

Komunikacja pomiędzy 2 antenami odbywa się za pomocą informacji przekazanych w postaci fali elektromagnetycznej. Pomiędzy nimi znajduje się kanał radiowy. Jest nim przestrzeń atmosferyczna.

Moc nadajników radiowych

Moc która pozwala na wypromieniowanie sygnału w przestrzeń mierzy się w watach. Najczęściej spotykanym poziomem mocy nadajników stacji radiofonicznych są nadajniki o mocy od 100W do 3000W. Istnieją również znacznie mocniejsze nadajniki które służą np. do propagacji fal długich. Ich moc może sięgać nawet do kilkuset tysięcy watów. Moc w standardowych nadajnikach telefonów komórkowych wynosi od 0,25W do 2W.

Sygnał nadawany przez antenę rozchodzi się jednocześnie we wszystkich kierunkach. Nie zawsze rozchodzi się on w sposób równomierny. Istnieją anteny które lepiej propagują jak i odbierają sygnał w danym kierunku. Poniżej przykładowe typy takich anten:

typy anten

  1. Antena nadająca sygnał w kąt ok. 120 stopni.
  2. Antena, która promieniuje sygnał w kąt o szerokości kilku stopni.
  3. Antena, która wysyła sygnał dookoła w sposób spłaszczony. Sygnał wysyłany jest w płaszczyźnie poziomej.

Dzięki stosowaniu anten kierunkowych można osiągnąć sygnał o podobnym natężeniu przy znacznie mniejszej mocy. Przy antenach o szerokim koncie promieniowania oszczędność może być ok. dziesięciokrotna, a przy antenie kierunkowej o wąskim kącie promieniowania nawet stukrotna. Anteny dookolne dają ok. 2 krotną oszczędność mocy.

Kierunkowość charakterystyki anten ma znaczenie zarówno podczas nadawania sygnału jak i podczas odbioru. Jeśli dwie anteny (odbiorcza i nadawcza) będą miały charakterystykę kierunkową, kierunkowe zyski tych anten zsumują się.

Systemy telefonii komórkowej zaczęły być używane w latach 80. Wcześniej do komunikacji były używane tzw. systemy dyspozytorskie. Były to systemy w których komunikowano się za pomocą radiotelefonów. Firmy wykupywały pasmo o odpowiedniej częstotliwości i miały na nie wyłączność. Poważną wadą tych systemów był fakt, że wszyscy użytkownicy słyszeli się nawzajem. Rozwiązania to jest używane do dziś np. w firmach taksówkarskich.

Już w latach 40. powstała koncepcja sieci telefonicznej, jednak na jej powstanie trzeba było czekać 40 lat ze względu na możliwości techniczne. W 1976 roku w Nowym Jorku, działał jeden system, który pozwalał na 12 rozmów w tym samym czasie. Było w nim zarejestrowanych 500 użytkowników. Skandynawia jako pierwsza wprowadziła standard telefonii komórkowych. Było to na początku lat 80. Działał on wtedy w technologi analogowej.

zabytkowy telefon komórkowy

W latach 80 systemy telefoniczne zaczęły się przeciążać i trzeba było zaprojektować coś nowego. Systemy telefonii komórkowej stały się bardzo popularne i stare rozwiązania technologiczne nie wystarczały. Firmy zrozumiały jak wielki jest potencjał w połączeniach internetowych i postanowiły rozwijać się w tym kierunku. Przygotowywanie standardu GSM rozpoczął się jeszcze w latach 80. W 1982 powstała grupa o nazwie Groupe Speciale Mobile, która miała opracować odpowiedni standard telefoniczny dla całej Europy Zachodniej. Na pierwszym spotkaniu grupy znaleźli się przedstawiciele 11 krajów.

Już w latach 80 istniejące systemy telefoniczne zaczęły się przeciążać. Konieczne było zaprojektowanie nowego rozwiązania. W tym czasie też firmy zrozumiały jak duży potencjał ma w sobie technologia internetowa i zaczęły się rozwijać w tym kierunku. W latach 80. rozpoczęło się tworzenie technologii GSM. W 1982 powstała grupa o nazwie Groupe Speciale Mobile, której zadaniem było opracowanie standardu telefonicznego dla całej Europy Zachodniej. Na pierwszym spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele 11 krajów.

Przygotowania

Gdy okazało się że limit miejsc w sieci analogowej się wyczerpuje prace nabrały rozmachu. Sprawa ta była brana bardzo poważnie przez Państwa europejskie i były prowadzone nad nią debaty podczas spotkań Wspólnoty Europejskiej. W wyniku tych spotkań zostało zarezerwowane pasmo 900Mhz na którym prowadzono ogólnoeuropejską komunikację radiową. Celem było stworzenie całkowicie cyfrowego systemu komunikacji który nie tylko rozwinie starą koncepcję ale również wzbogaci ją o istotne elementy których w wersji analogowej brakowało jak np. zabezpieczenia. Do budowy pierwszych urządzeń zastosowano układy scalone, które pozwalały na zminiaturyzowanie sprzętu.

Jesienią 1987 r. powołano organizację GSM z siedzibą w Dublinie w Irlandii, której celem było skupianie operatorów przyszłych systemów telefonii komórkowej. Nazywała się GSM Memorandum of Understanding, w skrócie GSM MoU. W 1988 roku rozpoczęto testy dotyczące transmisji sygnałów na kanale radiowym. Powołano do życia ETSI – Europejski Instytut Standardów Telekomunikacyjnych, która pracowała nad tworzeniem standardów, a sam zespół GSM stał się częścią ETSI. GSM otrzymało nowe znaczenie Global System form Mobile communications (globalny system łączności bezprzewodowej). Po raz pierwszy system został zaprezentowany na targach TELECOM’91 w Genewie.

GSM - global system for mobile communiations

Sukces systemu stał się oczywisty, zanim sieć zaczęła tak naprawdę działać. Było to być ogromne osiągnięcie technologiczne, zmieniające sposób komunikowania się całej ludzkości. W ciągu pierwszych trzech lat, liczba abonentów wzrosła o 300%. Wtedy już rozpoczęto pracę nad nowym standardem, który miał jeszcze bardziej rozwinąć technologię rozmów.