Od lat sześćdziesiątych satelity zaczęły być wykorzystywane do zadań telekomunikacyjnych i dzięki temu zaczęła się m.in. era telewizji satelitarnej, no i oczywiście telefonii. Do połowy lat dziewięćdziesiątych większość systemów telekomunikacyjnych korzystała z satelitów znajdujących się na orbicie geostacjonarnej – na wysokości 36000km nad powierzchnią Ziemi. Największą zaletą tych satelitów jest to, że obracają się równolegle z orbitą ziemską, oznacza to że dla mieszkańców planety tak właściwie stoją one w miejscu. W efekcie tego można satelity geostacjonarne są używane od dawna do transmisji telewizji satelitarnej. Ogromnym minusem takich satelit jest ich odległość – sygnał jest opóźniony, co wpływa na jakość transmisji. Również przez taką odległość spada siła sygnału, przez co nie można było początkowo projektować telefonów zminiaturyzowanych, gdyż nie dawały sobie rady. Dodatkowym problemem był fakt, że satelitów geostacjonarnych jest już sporo i wszystkie „najlepsze” miejsca na orbitach były już pozajmowane.

W latach dziewięćdziesiątych dzięki rozwojowi technologicznemu można było komercyjnie użytkować satelity nie geostacjonarne. Do tych działań wykorzystano dwa rodzaje orbit: orbity niskie znajdujące się na wysokości 500-2000km i orbity pośrednie na wysokości 8000-12000km.

źródło: gsm.edu.pl

Stosunkowo niedawno zajęto się badaniem problemu ewentualnych zagrożeń, które są związane z promieniowaniem radiowym o małej intensywności. Badanie dotyczące oddziaływania nietermicznych fal radiowych na organizmy żywe dzieli się na badania epidemiologiczne i laboratoryjne.

W badaniach epidemiologicznych głównym zadaniem jest obserwacja ludzi, którzy są poddani w środowisku naturalnym oddziaływaniu danych czynników zewnętrznych.

Badania laboratoryjne wykonywane są w technice In vitro lub In vivo.

Technika In vitro polega na badaniu na odizolowanych składnikach układów biologicznych. Ta technika umożliwia określenie mechanizmów, dzięki którym zachodzi wzajemne oddziaływanie na poziomie molekularnym czy komórkowym.

Technika In vivo polega na badaniach przeprowadzanych bezpośrednio na zwierzętach laboratoryjnych. Te badania dają możliwość dokładnego skontrolowania parametrów środowiska i intensywności obserwowanych czynników zewnętrznych.

Pierwszym z badań epidemiologicznych dotyczących wpływu pól elektromagnetycznych na ludzi było przebadanie prawie 5000 pracowników ambasady USA oraz ich członków rodzin. Osoby te były narażone na oddziaływanie pola radiowego wytwarzanego przez działające nadajniki w miejscu pracy. Po odbytym badaniu nie stwierdzono negatywnego wpływu pól elektromagnetycznych na osoby biorące udział w tymże badaniu.

Osoby zajmujące się badaniami epidemiologicznymi często ból głowy, luki w pamięci, nudności, zaburzenia snu tłumaczą negatywnym wpływem promieni elektromagnetycznych. Nie ma jednak jednoznacznych badań, które mogłyby tę tezę potwierdzić.

źródło: gsm.edu.pl

Ogromny rozwój sieci telefonii komórkowej przyczynił się do wzrostu zainteresowania opinii publicznej tematem wpływu fal radiowych na zdrowie człowieka. Stosunkowo często można spotkać się z wszelkimi badaniami w tym temacie zarówno w prasie, w Internecie jak i w telewizji. Oszacowanie wpływu fal radiowych na organizm człowieka jest jednak zagadnieniem skomplikowanym.

Fala radiowa jest to szczególny przypadek promieniowania elektromagnetycznego. Pod falą radiową jest również pojęcie fal świetlnych, ultrafioletu, podczerwieni oraz promieniowania jonizującego. Promieniowanie jonizujące ma częstotliwości znacznie wyższe od promieniowania świetlnego co widać na poniższym rysunku.

Oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego na organizm człowieka można podzielić na kategorie zobrazowane na poniższym zdjęciu.

Jednym z największych zagrożeń jakie niesie ze sobą promieniowanie elektromagnetyczne jest jonizacja cząstek wewnątrz komórek organizmu człowieka. Proces jonizacji polega na tym, że wiązania molekularne wewnątrz komórek są rozrywane. Rozerwanie wiązań powoduje powstanie cząstek, które są naładowane zarówno dodatnio jak i ujemnie. Zjawisko to jednak dotyczy tylko i wyłącznie promieniowania bardzo wysokich częstotliwości. Jednym z przykładów promieniowania o bardzo wysokiej częstotliwości jest promieniowanie używane przy wykonywaniu prześwietleń, jest ono znacznie powyżej zakresu światła widzialnego.

Promieniowanie radiowe NIE jest promieniowaniem jonizującym. Promieniowanie to niesie ze sobą energię, która jest setki razy mniejsza niż ta, która byłaby potrzebna do rozerwania wiązań międzycząsteczkowych.

źródło: gsm.edu.pl

System GSM dzieli cechy urządzenia i cechy abonenta na dwie oddzielne części. Część sprzętowa zawiera wszystkie informacje o urządzeniu i oprogramowaniu, natomiast druga zawiera informacje identyfikujące abonenta. Idąc tym tropem, można założyć, że część sprzętowa nie może działać bez klucza, jakim jest karta SIM. Karta to moduł identyfikacyjny, jest to część ruchoma w telefonie. Oznacza to, że wiele kart możemy dostosować do jednego urządzenia – oczywiście jeżeli mamy w telefonie ściągniętą blokadę, jaką jest simlock. Dzięki tożsamym kartą SIM otrzymujemy funkcje, które nie były dostępne w sieciach analogowych, m.in.

  • Dane abonenta są kodowane – osoby trzecie nie mają dostępu do rozmów
  • Wymiana sprzętu następuje bezproblemowo – nie jest potrzeby do tego operator

W dzisiejszych czasach telefon komórkowy jest kolejnym, „zwykłym” sprzętem RTV, gdyż bez karty SIM nie jest on spersonalizowany pod abonenta. W ten sposób można zaopatrzyć się w aparat telefoniczny na własną rękę, bez potrzeby kontaktowania się z operatorem sieci. Pozwoliło to na spadek kosztów obsługi klienta, jak i również na spadek cen połączeń.

Dzięki temu użytkownik może posiadać kilka różnych urządzeń telefonicznych, a nie jak w przypadku telefonu stacjonarnego – tylko jednego aparatu. Abonent posiadający jedną kartę SIM, może korzystać z nieograniczonej liczby kompatybilnych z nią urządzeń. Karta SIM pozwala również na wykonywanie połączeń bezpłatnych – np. połączenia ratunkowe, policja i straż pożarna. Jakiekolwiek zmiany informacji na kartach SIM, również można wykonać bez pomocy operatora.

źródło: gsm.edu.pl

Podstawową funkcja transmisyjną realizowaną przez aparat telefoniczny jest generowanie prawidłowego sygnału na częstotliwości i komunikacja pomiędzy aparatem i bazą. Ponieważ liczba urządzeń mających dostęp do sieci telefonicznej jest ogromna, aparaty telefoniczne mają bardzo staranny nadzór nad parametrami elektrycznymi sygnału urządzenia. Do najważniejszych parametrów urządzeń należą:

  • Moc nadajnika – w systemie GSM zastosowano mechanizm sterowania mocą. Stacja bazowa wysyła polecenie z regulacją mocy, by ta nie była ani za mocna, ani za słaba. Zależy to od odległości telefonu od stacji bazowej. Efektem ubocznym regulacji mocy jest niepożądane promieniowanie w sąsiednich kanałach radiowych. Standard GSM definiuje parametry czasowe włączenia i wyłączenia stacji ruchomej.
  • Niepożądana emisja poza pasmem – definiuje ograniczenia na moc sygnałów niepożądanych o częstotliwościach leżących poza pasmem GSM. Ograniczenia są stworzone by uniknąć interferencji z innym sprzętem elektronicznym. Stabilność częstotliwości – stacja bazowa dostraja urządzenie przenośne do odpowiedniej częstotliwości.
  • Dokładność modulacji – zastosowano modulację GMSK. Pozwala to na stosowanie w stacjach wydajnych nieliniowych wzmacniaczy.
    Pobór mocy – telefony są zoptymalizowane do działania jak najdłużej, przy odpowiedniej minimalizacji akumulatorów.

Przeciętny użytkownik sieci GSM ma styczność tylko i wyłącznie z jednym elementem sieci – telefonem komórkowym, czyli tzw. stacją ruchomą. Stacje ruchome różnią się miedzy sobą modelami, mocą, wielkością, możliwościami i oczywiście pochodzeniem. W tym momencie na świecie jest kilkanaście firm zajmujących się tworzeniem telefonów komórkowych m.in. giganci tacy jak Apple, Samsung, Nokia, HTC oraz mniejsze firmy, zajmujące się pojedynczymi modelami.

Pierwsze modele (dziś już historyczne) były bardzo ciężkie i nieporęczne – były to m.in. stacje przeznaczone do zainstalowania w samochodach z anteną zamontowaną na dachu, tzw. stacje przewoźne. Kolejnym etapem stały się modele przenośne, malutkie i lekkie modele dostępne dla większości użytkowników, które zdobyły popularność jako telefony komórkowe. Wyposażeniem niestandardowym dla przeciętnego użytkownika są np. bezprzewodowe automaty telefoniczne albo centrale PBX, które są montowane na statkach albo w pociągach.

W systemach GSM zastosowano transmisję danych, która pozwala na łączenie się z sygnałem faksów lub sieci komputerowej. Możemy podzielić urządzenia GSM na trzy typy, w zależności od zamontowanego modułu do transmisji danych.

MT0 (Mobile Terminal type 0) – służy głównie do transmisji mowy;
MT1 (type 1) – urządzenie posiada interfejs ISDN;
MT2 – interfejs modemowy;

źródło: gsm.edu.pl

Operatorzy sieci oprócz procedury identyfikacji abonentów wymagają, by miejsce miała również procedura identyfikacji wyposażenia ruchomego ME(terminal sprzętowy). Wymagania te są stawiane, ponieważ nieodpowiednio zaprojektowana lub uszkodzona stacja ruchoma ma wpływ na zakłócanie pracy stacji niezwiązanych lub na jakość sygnału użytkowników innych systemów radiowych.

Operatorzy właśnie z tego powodu często są zainteresowani zablokowaniem dostępu systemu w stosunku do określonych egzemplarzy lub też całych klas terminali. Innym obiektem zainteresowania operatorów jest możliwość rejestracji numerów terminali, które zostały skradzione i wykrycie próby ich użycia.

IMEI – to numer identyfikacyjny terminala na podstawie którego odbywa się procedura sprawdzenia uprawnień terminali. Numer ten przydzielany jest do terminalu po tym, gdy przejdzie on procedurę homologacyjną w specjalnym laboratorium akredytowanym.

EIR- jest to rejestr identyfikacji wyposażenia, który również wykorzystywany jest w celu odbycia procedury sprawdzenia uprawnień terminali. Administrowany jest przez operatora.

Numer identyfikacyjny terminala (IMEI) jest przechowywany w terminalu oraz rejestrze identyfikacji wyposażenia(EIR). Wykorzystuje się go w celu identyfikacji wyposażenia, która ma na celu blokadę dostępu do systemu niehomologowanym terminalom, skradzionym lub uszkodzonym. Jeśli abonentowi zostanie ukradziony terminal, jego obowiązkiem jest zgłoszenie tej informacji do operatora. Operator wpisze terminal na czarną listę, a co za tym idzie, dostęp do systemu zostanie zablokowany.

Na poniższym obrazku przedstawiony jest proces identyfikacji sprzętu.

proces identyfikacji sprzętu

(1) – centrala MSC wysyła żądanie podania numeru IMEI do stacji ruchomej

(2) – stacja ruchoma MS podaje numer IMEI odpowiadając z ten sposób centrali MSC

(3) – centrala przekazuje numer IMEI w rejestrze EIR

(4) – z rejestru EIR przesyłane jest potwierdzenie identyfikacji terminalu do centrali MSC. Ten krok dopuszcza terminal do pracy w systemie.

źródło: gsm.edu.pl

Co to są fale radiowe?

Fale radiowe definiowane są jako promieniowanie elektromagnetyczne, mieszczące się w zakresie częstotliwości od 3Hz do około 3THz. Długość tego rodzaju fal wynosi od 100 000 km do 0,1 mm. Istnieją naturalne źródła fal radiowych – są to między innymi wyładowania atmosferyczne, zjawiska geologiczne zachodzące we wnętrzu Ziemi oraz zorze polarne. Wyróżnia się również sztuczne źródła fal radiowych: zamierzone (nadajniki radiowe) oraz zakłócenia/szumy (np. instalacje prądu przemiennego).

Podział fal radiowych

W związku z ogromnym zakresem fal radiowych opracowano ich szczegółowy podział. Wyróżnia się fale bardzo długie i ekstremalnie długie o długościach rzędu dziesiątek kilometrów i większych. Fale te wytwarzane są głównie w procesach naturalnych i stosowane są np. w komunikacji z łodziami podwodnymi. Kolejnymi grupami fal radiowych są fale długie, średnie i krótkie, stosowane w telekomunikacji oraz tzw. mikrofale o długościach poniżej 1 m. Ostatnią wyróżnianą grupą są fale submilimetrowe.

Fale radiowe w technologii GSM

Fale radiowe w znacznym stopniu wykorzystywane są przez telefonię komórkową. Gdy wybieramy połączenie telefoniczne znaczna część odległości pokonywana jest przez przewody jednak na ostatnim odcinku drogi komunikacja odbywa się drogą radiową.

Przesyłanie informacji za pomocą fal radiowych jest możliwe tylko w układzie składającym się z:

  • łańcucha telekomunikacyjnego wraz z nadajnikiem i anteną nadawczą,
  • odbiornika wyposażonego w antenę odbiorczą.

Komunikacja pomiędzy 2 antenami odbywa się za pomocą informacji przekazanych w postaci fali elektromagnetycznej. Pomiędzy nimi znajduje się kanał radiowy. Jest nim przestrzeń atmosferyczna.

Moc nadajników radiowych

Moc która pozwala na wypromieniowanie sygnału w przestrzeń mierzy się w watach. Najczęściej spotykanym poziomem mocy nadajników stacji radiofonicznych są nadajniki o mocy od 100W do 3000W. Istnieją również znacznie mocniejsze nadajniki które służą np. do propagacji fal długich. Ich moc może sięgać nawet do kilkuset tysięcy watów. Moc w standardowych nadajnikach telefonów komórkowych wynosi od 0,25W do 2W.

Sygnał nadawany przez antenę rozchodzi się jednocześnie we wszystkich kierunkach. Nie zawsze rozchodzi się on w sposób równomierny. Istnieją anteny które lepiej propagują jak i odbierają sygnał w danym kierunku. Poniżej przykładowe typy takich anten:

typy anten

  1. Antena nadająca sygnał w kąt ok. 120 stopni.
  2. Antena, która promieniuje sygnał w kąt o szerokości kilku stopni.
  3. Antena, która wysyła sygnał dookoła w sposób spłaszczony. Sygnał wysyłany jest w płaszczyźnie poziomej.

Dzięki stosowaniu anten kierunkowych można osiągnąć sygnał o podobnym natężeniu przy znacznie mniejszej mocy. Przy antenach o szerokim koncie promieniowania oszczędność może być ok. dziesięciokrotna, a przy antenie kierunkowej o wąskim kącie promieniowania nawet stukrotna. Anteny dookolne dają ok. 2 krotną oszczędność mocy.

Kierunkowość charakterystyki anten ma znaczenie zarówno podczas nadawania sygnału jak i podczas odbioru. Jeśli dwie anteny (odbiorcza i nadawcza) będą miały charakterystykę kierunkową, kierunkowe zyski tych anten zsumują się.

Propagacja, czyli rozchodzenie się sygnału w kanale radiowym to zjawisko uzależnione od wielu czynników. Zależy ona przede wszystkim od właściwości samej fali, czyli jej długości oraz polaryzacji, a także od warunków środowiska, w którym rozchodzi się fala. Przez warunki środowiska rozumie się ukształtowanie terenu i rodzaj jego pokrycia – fale radiowe inaczej rozchodzą się na terenach pokrytych wodą, w lesie, w terenach zabudowanych, czy na otwartych przestrzeniach. Natężenie pola elektromagnetycznego maleje wraz ze wzrostem odległości pomiędzy stacją bazową a telefonem.

Bardzo upraszczając sytuację w kanałach rzeczywistych moc sygnału to 1/d^a, gdzie:
„d” – odległość pomiędzy antenami
„a” – współczynnik tłumienia fali, ma wartości z przedziału 1,5 – 6. Standardowa wartość współczynnika w komórkach podmiejskich wynosi 3. W centrach miast często a=5, w mieszkaniach 6, ale np. na przecięciu dwóch anten nadających sygnał 1,5. Im większa jest wartość tego współczynnika, tym sygnał szybciej się gubi, wraz ze wzrostem odległości.

Zjawiskiem kształtującym sygnał w kanale radiowym jest transmisja wielodrogowa. Oznacza to że sygnał docierający do aparatu telefonicznego jest łączony z wielu różnych źródeł. Jest to spowodowane różnymi zakłóceniami i sygnał z jednego źródła zgubiłby się w aglomeracji bloków.

Tłumienie sygnałów w sygnałach rzeczywistych jest o wiele większe w niż tłumienie w wolnej przestrzeni. Sytuacja jest spowodowana różnymi zjawiskami ubocznymi m.in. zaniki propagacji wielodrogowej, efekt Dopplera, zakłócenia telekomunikacyjne.

W środowisku rzeczywistym moc sygnału jest zmienna – na przemian maleje i rośnie. „Efekt cienia radiowego” to wolnozmienne zaniki mocy sygnału radiowego. Typowymi zjawiskami propagacyjnymi są transmisja wielodrogowa i uginanie się fal na przeszkodach. Do anteny w odbiorniku dochodzą promienie które przebyły różne drogi, mają różną amplitudę i fazę. Jeśli dwie różne składowe dochodzące do odbiornika mają ten sam znak – sygnały się wzmacniają i dają dobrą jakość. W przeciwnym wypadku dochodzi do wytłumienia sygnału.

Rozchodzenie się fal w otoczeniu Zemii

W otoczeniu naszej planety fale mogą rozchodzić się jako fala przyziemna, troposferyczna bądź jonosferyczna. Fala przyziemna, jak sama nazwa wskazuje, rozchodzi się wzdłuż powierzchni i jest wykorzystywana do transmisji fal na odległościach do 2000 km. Z kolei fala troposferyczna ulega załamaniu w troposferze, a następnie trafia do odbiornika. Należy podkreślić, że propagacja fal radiowych w troposferze w dużej mierze uzależniona jest od aktualnych warunków meteorologicznych. Natomiast fala jonosferyczna odbijana jest od naładowanej elektrycznie jonosfery. Odbicia fal od tej warstwy zależą w dużym stopniu od aktywności Słońca.

Systemy telefonii komórkowej zaczęły być używane w latach 80. Wcześniej do komunikacji były używane tzw. systemy dyspozytorskie. Były to systemy w których komunikowano się za pomocą radiotelefonów. Firmy wykupywały pasmo o odpowiedniej częstotliwości i miały na nie wyłączność. Poważną wadą tych systemów był fakt, że wszyscy użytkownicy słyszeli się nawzajem. Rozwiązania to jest używane do dziś np. w firmach taksówkarskich.

Już w latach 40. powstała koncepcja sieci telefonicznej, jednak na jej powstanie trzeba było czekać 40 lat ze względu na możliwości techniczne. W 1976 roku w Nowym Jorku, działał jeden system, który pozwalał na 12 rozmów w tym samym czasie. Było w nim zarejestrowanych 500 użytkowników. Skandynawia jako pierwsza wprowadziła standard telefonii komórkowych. Było to na początku lat 80. Działał on wtedy w technologi analogowej.

zabytkowy telefon komórkowy

W latach 80 systemy telefoniczne zaczęły się przeciążać i trzeba było zaprojektować coś nowego. Systemy telefonii komórkowej stały się bardzo popularne i stare rozwiązania technologiczne nie wystarczały. Firmy zrozumiały jak wielki jest potencjał w połączeniach internetowych i postanowiły rozwijać się w tym kierunku. Przygotowywanie standardu GSM rozpoczął się jeszcze w latach 80. W 1982 powstała grupa o nazwie Groupe Speciale Mobile, która miała opracować odpowiedni standard telefoniczny dla całej Europy Zachodniej. Na pierwszym spotkaniu grupy znaleźli się przedstawiciele 11 krajów.

Już w latach 80 istniejące systemy telefoniczne zaczęły się przeciążać. Konieczne było zaprojektowanie nowego rozwiązania. W tym czasie też firmy zrozumiały jak duży potencjał ma w sobie technologia internetowa i zaczęły się rozwijać w tym kierunku. W latach 80. rozpoczęło się tworzenie technologii GSM. W 1982 powstała grupa o nazwie Groupe Speciale Mobile, której zadaniem było opracowanie standardu telefonicznego dla całej Europy Zachodniej. Na pierwszym spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele 11 krajów.

Przygotowania

Gdy okazało się że limit miejsc w sieci analogowej się wyczerpuje prace nabrały rozmachu. Sprawa ta była brana bardzo poważnie przez Państwa europejskie i były prowadzone nad nią debaty podczas spotkań Wspólnoty Europejskiej. W wyniku tych spotkań zostało zarezerwowane pasmo 900Mhz na którym prowadzono ogólnoeuropejską komunikację radiową. Celem było stworzenie całkowicie cyfrowego systemu komunikacji który nie tylko rozwinie starą koncepcję ale również wzbogaci ją o istotne elementy których w wersji analogowej brakowało jak np. zabezpieczenia. Do budowy pierwszych urządzeń zastosowano układy scalone, które pozwalały na zminiaturyzowanie sprzętu.

Jesienią 1987 r. powołano organizację GSM z siedzibą w Dublinie w Irlandii, której celem było skupianie operatorów przyszłych systemów telefonii komórkowej. Nazywała się GSM Memorandum of Understanding, w skrócie GSM MoU. W 1988 roku rozpoczęto testy dotyczące transmisji sygnałów na kanale radiowym. Powołano do życia ETSI – Europejski Instytut Standardów Telekomunikacyjnych, która pracowała nad tworzeniem standardów, a sam zespół GSM stał się częścią ETSI. GSM otrzymało nowe znaczenie Global System form Mobile communications (globalny system łączności bezprzewodowej). Po raz pierwszy system został zaprezentowany na targach TELECOM’91 w Genewie.

GSM - global system for mobile communiations

Sukces systemu stał się oczywisty, zanim sieć zaczęła tak naprawdę działać. Było to być ogromne osiągnięcie technologiczne, zmieniające sposób komunikowania się całej ludzkości. W ciągu pierwszych trzech lat, liczba abonentów wzrosła o 300%. Wtedy już rozpoczęto pracę nad nowym standardem, który miał jeszcze bardziej rozwinąć technologię rozmów.